Azúcar

TRINIDAD - De reis naar Trinidad en de Valle de los Ingenios (Vallei van de Suikermolens) bracht ons ook naar suikerland. Wat heet: het gebied was ooit het wereldwijde centrum van de suikerproductie. 

Als je er even bij stilstaat, besef je pas hoezeer suiker Cuba heeft gevormd en getekend. Alle vreugdes en verdrietjes in de geschiedenis zijn terug te voeren op dit goedje. Het heeft geleid tot grote rijkdom (voor sommigen) en tot regelrechte revoluties, tot de lekkerste cocktails en complete oorlogen.

Suiker is zo'n product dat voor alles en nog wat gebruikt kan worden en daarom is het tot op de dag van vandaag een belangrijke grondstof waar de wereldeconomie op drijft. Bij aankomst legden de Spanjaarden dan ook direct plantages aan, die overigens pas echt lucratief werden in de 18e eeuw. 

De groeiende winsten hadden alles te maken met de komst en de inzet van enorme aantallen slaven uit Afrika. Het aantal mensen op Cuba steeg hierdoor van 150.000 naar 1,3 miljoen en dat is bepalend geweest voor hoe de bevolking er nu uitziet. Het harde werken door de slaven leidde tot enorme opbrengsten, wat goed te zien is aan de overdadige architectuur van steden zoals Trinidad. Maar de omstandigheden van de slaven die helemaal niets merkten van de rijkdom, waren hard en bedroevend en vroeg of laat barst dan de bom. 

Suikerverslaving

Amerika raakte in de negentiende eeuw ernstig geïnteresseerd in Cuba vanwege de suiker. De aanwezigheid van Spanje werd op zijn best gedoogd, maar er waren plannen om Cuba te kopen of zelfs met geweld in te lijven bij de VS. Aan het eind van de 19e eeuw kwam het uiteindelijk tot een oorlog met Spanje. Cuba werd officieel onafhankelijk maar haar ziel en zaligheid werden voor een groot deel bepaald in Washington.

Suiker werd de kurk waar Cuba economisch op dreef, zeker ook omdat het begin van de twintigste eeuw tevens de start was van de enorme verslaving van Amerikanen aan suiker en dat dreef de prijzen behoorlijk op. De meeste bedrijven waren inmiddels in handen van Amerikaanse industriëlen gekomen.

Wurgcontracten

Hoewel ook koffie en sigaren belangrijke producten waren, was de economie van Cuba erg kwetsbaar door deze afhankelijkheid van suiker. Het ging goed zolang de prijzen hoog waren, maar het werd drama bij lage prijzen. 

Na de revolutie wilde Castro die afhankelijkheid verminderen door industrialisatie door te voeren. We weten inmiddels dat industrialisatieprojecten door communisten in de regel uitlopen op volstrekte mislukkingen en op Cuba was het niet anders. Van de weeromstuit moest Cuba dus weer terugvallen op de suiker.

Gelukkig bleken ook de Russen zoetekauwen en de suikerstroom naar de Soviet-Unie moest soelaas gaan bieden. Er kwam een overeenkomst tussen de communisten uit beide landen, die elkaar op de foto weliswaar in de armen vielen, maar -zodra de deuren waren gesloten- elkaar financieel bij de strot grepen. Cuba wist te regelen dat de Soviet-Unie miljoenen tonnen suiker zou overnemen tegen een prijs die twee keer zo hoog was als de marktprijs; bovendien betaalde de Sovjet-Unie voor suiker die Cuba niet eens kon leveren. Goede deal zou je denken, maar Cuba was uiteindelijk toch zwaar de pineut. De suiker werd namelijk niet betaald in cash maar in goederen (machines) en Cuba mocht 'als dank' zelf de salarissen van onderhoudspersoneel betalen. Cuba kwam door dit wurgcontract zwaar in het krijt te staan. 

In 1972 werd er opnieuw onderhandeld maar dat leidde tot een verdere verslechtering: binnen 14 jaar moesten alle schulden aan de Sovjet-Unie zijn terugbetaald (met rente); de Cubanen kregen weliswaar een iets hogere prijs voor de suiker maar dat mocht niet baten. 

Had Cuba het maar niet gedaan. In 1974 ontplofte de wereldhandelsprijs naar recordhoogte, maar Cuba zat vast aan haar contract met de kameraden in Moskou. In 1991 hield de Soviet-Unie op te bestaan en de suikerexport daalde met 70 procent.

Erfenis

Op dit moment is suiker nog steeds belangrijk voor de Cubaanse export, zij het beperkter dan vroeger. Andere landen hebben deze industrie beter voor elkaar dan Cuba, waar de productiedoelen vaker niet dan wel worden gehaald. Dat heeft vooral te maken met machines die het niet doen en niet gerepareerd kunnen worden en waardoor de levering niet gegarandeerd is. Een deal met China helpt een beetje, maar is niet meer dan een doekje voor het bloeden.

Maar de erfenis van suiker is groot: het bepaalde de bevolkingssamenstelling, het was oorzaak voor onmin met de grote buurman Amerika en voor opstanden in Cuba, het maakte de economie heel kwetsbaar waardoor Cuba economisch door diepe dalen ging en gaat. 

Een schrale troost is dat je van suiker rum kunt maken en dan wordt op Cuba gedaan ook. Maar de balans moet toch zijn dat suiker misschien meer gekost dan opgeleverd heeft.

Klik op de banner om terug te keren naar onze reisblog.