El grito de Baire

SANTIAGO DE CUBA - In de 19e eeuw was het meer dan onrustig in Cuba. Samen met Puerto Rico was Cuba het enige land dat nog tot het Spaanse rijk hoorde; de andere landen in Latijns-Amerika waren al lang onafhankelijk geworden. Die drang naar vrijheid was echter aanstekelijk en sloeg over naar Cuba en zo kon je wachten op de start van onafhankelijkheidsoorlogen, die in eerste instantie tot helemaal niets zouden leiden. In 1895 werden alle ellende en vernedering van de eeuwen ervoor samengebald in een finale oorlog, die daadwerkelijk zou leiden tot de onafhankelijkheid (althans, tot een soort van). En de strijdkreet voor die uitbarsting werd geslaakt in Baire: el grito de Baire.

Cuba was in de letterlijke zin een onvrij land. De lakens werden uitgedeeld in Madrid, de opbrengsten van het harde werk ging de oceaan over, grote delen van de bevolking leefden in armoede en 43 procent van de bevolking was slaaf. In andere Spaanse koloniën bleken dit voldoende ingrediënten voor onrust en rebellie tegen Spanje en het ene na het andere land knikkerde de Spaanse overheersers het land uit en werd onafhankelijk.

Met enige vertraging ging ook Cuba aan de slag vanuit het indringende verlangen haar eigen lot te kunnen bepalen, zodat ze handel konden gaan drijven met wie ze maar wilden en hun eigen land in konden richten naar eigen goeddunken. Men (slaven en slaveneigenaren) was klaar met de slavernij in bijvoorbeeld de suikerteelt en -handel; steeds vaker werden slaven de vrijheid gegund, wat zonder meer een daad van verzet was tegen de Spanjaarden. De slavenhandel was immers hun idee met als doel dat de suikeropbrengsten veel zouden opleveren. 

In de 19e eeuw ontstonden er steeds vaker opstanden in vooral het oostelijke deel van Cuba, het gebied waar zo'n beetje elke opstand in de Cubaanse geschiedenis begon. Rebellie groeide uit tot opstanden en opstanden mondden uit in regelrechte oorlog. Zowel de tienjarige oorlog van 1868 tot 1878 en de kleine oorlog van 1879 tot 1880 werden echter klinkende overwinningen voor de Spanjaarden. Maar de geest was uit de fles.

Met de blote vuist

Het startschot van de finale onafhankelijkheidsoorlog werd gevormd door een statement. Historici koppelen deze verklaring aan het stadje Baire bij Santiago de Cuba, maar dat was discutabel. Hoe dan ook, Spanje werd door een breed front aangeklaagd voor discriminatie en uitbuiting, moord en doodslag. Het was het startschot op 24 februari 1895 van opstanden in 35 steden, waarbij strijders -aangevuurd door de grote José Martí- vaak met de blote vuist het opnamen tegen het leger.

De inzet en de vechtlust van de Cubanen maakten overigens niet het definitieve verschil, want daarvoor was het wachten op betrokkenheid van de USA. Na de ontploffing in 1898 van het Amerikaanse oorlogsschip de USS Maine (we schreven er al eerder over) volgde een korte oorlog met Amerika, waarna Spanje van het toneel verdween.

Onafhankelijk?

Cuba kreeg haar onafhankelijkheid maar werd direct bepoteld door de grijpgrage vingers van de Amerikanen (bedrijven en maffiosi). De grondwet van het vrije Cuba leek erg op die van Amerika, dat het recht kreeg in te grijpen als haar belangen in gevaar kwamen. Amerika werd niet het nieuwe Spanje, maar de onafhankelijkheid van Cuba was feitelijk beperkt. 

Achteraf kun je je dan ook afvragen in hoeverre de vrijheidsstrijd de Cubanen echt verder heeft geholpen. Want uitbuiting, moord, doodslag en ook discriminatie zouden ook in dit zogenaamde onafhankelijke Cuba niet verdwijnen, ook al was dit het ultieme doel. Sommigen zullen dan ook nog wel eens hebben nagedacht over die strijdkreet van Baire, waarin mooie woorden stonden maar die schril bleken af te steken van de harde realiteit van het leven in het vrije Cuba.

En dan moet de conclusie zijn dat er in 1895 in Baire tot op zekere hoogte een loze 'grito' is geslaakt.

Klik op banner om terug te keren naar de reisblok